երկաթ

亞美尼亞語

化學元素
Fe
前：մանգան (mangan) (Mn)
後：կոբալտ (kobalt) (Co)

其他形式

էրկաթ (ērkatʻ) (方言、口語)

詞源

源自古典亞美尼亞語 երկաթ (erkatʻ)。

發音

音頻（東亞美尼亞）： (檔案)

(東亞美尼亞語) 國際音標^(幫助): /jeɾˈkɑtʰ/, [jeɾkɑ́tʰ]
(西亞美尼亞語) 國際音標^(幫助): /jeɾˈɡɑt/, [jeɾɡɑ́tʰ]

名詞

երկաթ • (erkatʻ)

鐵
(口語) 泛指任何金屬
(口語) 金屬物品
էս ի՞նչ էրկաթներ են ստեղ ցցված ― ēs i^?nčʻ ērkatʻner en steġ cʻcʻvac ― 这里突出的这些金属是什么？

變格

i-型, 无生命 (東亞美尼亞語)
	單數	複數
主格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթներ (erkatʻner)
與格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթների (erkatʻneri)
奪格	երկաթից (erkatʻicʻ)	երկաթներից (erkatʻnericʻ)
工具格	երկաթով (erkatʻov)	երկաթներով (erkatʻnerov)
方位格	երկաթում (erkatʻum)	երկաթներում (erkatʻnerum)

	定指形式
主格	երկաթը/երկաթն (erkatʻə/erkatʻn)	երկաթները/երկաթներն (erkatʻnerə/erkatʻnern)
與格	երկաթին (erkatʻin)	երկաթներին (erkatʻnerin)

	第一人稱所有格形式
主格	երկաթս (erkatʻs)	երկաթներս (erkatʻners)
與格	երկաթիս (erkatʻis)	երկաթներիս (erkatʻneris)
奪格	երկաթիցս (erkatʻicʻs)	երկաթներիցս (erkatʻnericʻs)
工具格	երկաթովս (erkatʻovs)	երկաթներովս (erkatʻnerovs)
方位格	երկաթումս (erkatʻums)	երկաթներումս (erkatʻnerums)

	第二人稱所有格形式
主格	երկաթդ (erkatʻd)	երկաթներդ (erkatʻnerd)
與格	երկաթիդ (erkatʻid)	երկաթներիդ (erkatʻnerid)
奪格	երկաթիցդ (erkatʻicʻd)	երկաթներիցդ (erkatʻnericʻd)
工具格	երկաթովդ (erkatʻovd)	երկաթներովդ (erkatʻnerovd)
方位格	երկաթումդ (erkatʻumd)	երկաթներումդ (erkatʻnerumd)

派生詞彙

երկաթե (erkatʻe)
երկաթյա (erkatʻya)
երկաթուղի (erkatʻuġi)
խաչերկաթ (xačʻerkatʻ)

古典亞美尼亞語

詞源

源頭不明。有以下觀點。

詞源

一般的說法將本詞與原始格魯吉亞-贊語 *rḳina- (“鐵”)（尤其是拉茲語 ერკინა (erǩina)）、原始列茲金語 *req̇ʷ (“鐵”)，以及阿爾巴尼亞語 hékur、ekur (“鐵”) 聯繫起來，但究竟有何聯繫，暫不清楚。

Schrader 認為借自格魯吉亞-贊語族，詞尾 -աթ (-atʻ) 是受到 արծաթ (arcatʻ，“銀”) 的影響類比而來。Tomaschek 和 Bork 也認為來自格魯吉亞-贊語族或東北高加索語系。

Bugge 在1889年認為繼承自原始印歐語，經由一早期形式 *երվաթ (*ervatʻ)，與古高地德語 aruz、aruzzi、erizzi、德語 Erz (“礦石”) 同源，可能也與梵語 अरुण (aruṇa)、अरुष (aruṣa，“泛紅的”) 有關。1893年他又推翻了這一結論，認為該詞來自上一個說法提到的高加索語言，並舉例出曼西語組、東馬里語 вӱрге́не (vürgéńe)、茲梁科米語 ыргӧн (yrgön，“銅”)、匈牙利語 horgany (“鋅”) 亦借自同一來源，不過現代研究對這個幾個烏拉爾語系詞彙的源頭給出了不同解釋。

Ačaṙean 則認為源頭指向另一組相似的東烏拉爾語詞彙，如曼西語組、北漢特語 карты (karty)、курты (kurty)、烏得穆爾特語 корт (kort)、茲梁科米語 кӧрт (kört)、彼爾姆科米語 кӧрт (kört)、東馬里語 кӹртни (kÿrtńi)、莫克沙語 кшни (kšńi)、埃爾齊亞語 кшни (kšńi，“鐵”)。他認為前面的幾種詞源解釋都是錯誤的。

J̌ahukyan 在1987年再次將本詞與前面提到的南高加索語系和東北高加索語系詞彙聯繫起來，並假設上述這些語言的詞彙均借自一未知語言，可能是胡里安-烏拉爾圖語系。他還稱烏拉爾語系中的“鐵”一詞（如東馬里語 кӹртни (kÿrtńi)）可能借自原始亞美尼亞語（如果操這兩種語言的原始部落確有接觸）。

Olsen 將本詞列在詞源未知詞彙中。

J̌ahukyan 在2010年將本詞與 երկինք (erkinkʻ，“天空”) 聯繫起來，均繼承自原始印歐語 *d(i)w-，源自 *dyew- (“明亮；天空；天堂”)，詞尾 -աթ (-atʻ) 是受 արծաթ (arcatʻ，“銀”) 的影響類比而來，用“鐵隕石是人類最早的鐵來源之一”這一事實來解釋“天空”和“鐵”之間的聯繫；亦對照科普特語 ⲃⲉⲛⲓⲡⲉ (benipe，“鐵”)，該詞在詞源上來自埃及語短語“天之金屬”（參見 Černý）。而語音上的改變，則參見 երկու (erku)。他還稱南高加索語系可能借自古典亞美尼亞語 երկինք (erkinkʻ，“天空”)。

名詞

երկաթ (erkatʻ)

鐵
երկաթ կակուղ ― erkatʻ kakuł ― 韌性鑄鐵

երկաթ դիւրահերձ ― erkatʻ diwraherj ― 熱脆鐵，韌性鑄鐵

երկաթ կալուանացեալ ― erkatʻ kaluanacʻeal ― 馬口鐵

երկաթ կռանահար ― erkatʻ kṙanahar ― 鑄鐵

երկաթ հայելական ― erkatʻ hayelakan ― 鏡鐵（礦）

երկաթ հրաբեր ― erkatʻ hraber ― 引火鐵

երկաթ սպիտակ/թանագ ― erkatʻ spitak/tʻanag ― 白鐵，馬口鐵

երկաթ հնոտի ― erkatʻ hnoti ― 廢鐵

կոտորք երկաթոյ ― kotorkʻ erkatʻoy ― 葡萄弹

սայր երկաթոյ ― sayr erkatʻoy ― 鐵刃

վաճառական երկաթոյ ― vačaṙakan erkatʻoy ― 鐵匠

պատել երկաթով ― patel erkatʻov ― 用鐵鑲嵌

բազմախողխող երկաթ ― bazmaxołxoł erkatʻ ― 鋒利的

երկաթի դար ― erkatʻi dar ― 鐵器時代

կռանել զերկաթ մինչ ատրաշէկն է ― kṙanel zerkatʻ minčʻ atrašēkn ē ― 趁熱打鐵
鐵器；鐵製武器
(以複數形式) 鐐銬

變格

o-類

	單數	複數
主格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթք (erkatʻkʻ)
屬格	երկաթոյ (erkatʻoy)	երկաթոց (erkatʻocʻ)
與格	երկաթոյ (erkatʻoy)	երկաթոց (erkatʻocʻ)
賓格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթս (erkatʻs)
奪格	երկաթոյ (erkatʻoy)	երկաթոց (erkatʻocʻ)
工具格	երկաթով (erkatʻov)	երկաթովք (erkatʻovkʻ)
方位格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթս (erkatʻs)

i-a-類

	單數	複數
主格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթք (erkatʻkʻ)
屬格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթաց (erkatʻacʻ)
與格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթաց (erkatʻacʻ)
賓格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթս (erkatʻs)
奪格	երկաթէ (erkatʻē)	երկաթաց (erkatʻacʻ)
工具格	երկաթաւ (erkatʻaw)	երկաթաւք = երկաթօք (erkatʻawkʻ = erkatʻōkʻ)
方位格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթս (erkatʻs)
後古典

i-類

	單數	複數
主格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթք (erkatʻkʻ)
屬格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթից (erkatʻicʻ)
與格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթից (erkatʻicʻ)
賓格	երկաթ (erkatʻ)	երկաթս (erkatʻs)
奪格	երկաթէ (erkatʻē)	երկաթից (erkatʻicʻ)
工具格	երկաթիւ (erkatʻiw)	երկաթիւք (erkatʻiwkʻ)
方位格	երկաթի (erkatʻi)	երկաթս (erkatʻs)
後古典

派生詞彙

աներկաթ (anerkatʻ)
երկաթագամ (erkatʻagam)
երկաթագիր (erkatʻagir)
երկաթագործ (erkatʻagorc)
երկաթագործի (erkatʻagorci)
երկաթակապ (erkatʻakap)
երկաթակարծր (erkatʻakarcr)
երկաթակուռ (erkatʻakuṙ)
երկաթակտրութիւն (erkatʻaktrutʻiwn)
երկաթահանք (erkatʻahankʻ)
երկաթահատ (erkatʻahat)
երկաթահար (erkatʻahar)
երկաթաձոր (erkatʻajor)
երկաթանամ (erkatʻanam)
երկաթանիգ (erkatʻanig)
երկաթապատ (erkatʻapat)
երկաթապինդ (erkatʻapind)
երկաթեղէն (erkatʻełēn)
երկաթի (erkatʻi)

派生語彙

亞美尼亞語: երկաթ (erkatʻ)

參考資料

Ačaṙean, Hračʻeay (1973年)，“երկաթ”，Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (亞美尼亞語)，第 II 卷，2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume版，Yerevan：University Press，第 58–60 頁
Awetikʻean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837年)，“երկաթ”，Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (古典亞美尼亞語)，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
Template:R:cau:Bork
Template:R:xcl:Bugge:1889
Template:R:xcl:Bugge:1893
Černý, Jaroslav (1976年) Coptic Etymological Dictionary [科普特語詞源詞典]，Cambridge：Cambridge University Press，ISBN 052107228X，第 24 頁
Template:R:cau:Erckert
J̌ahukyan, Geworg (1987年) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period]‎^[1] (亞美尼亞語)，Yerevan：Academy Press，第 265, 295, 436, 598, 612 頁
J̌ahukyan, Geworg (2010年)，“երկաթ”，Vahan Sargsyan, 编，Hayeren stugabanakan baṙaran [亚美尼亚语语源词典] (亞美尼亞語)，Yerevan：Asoghik，第 226b 頁
Olsen, Birgit Anette (1999年) The noun in Biblical 亞美尼亞語：origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119)，Berlin, New York：Mouton de Gruyter，第 949 頁
Petrosean, H. Matatʻeay V. (1879年)，“երկաթ”，Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English]，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
Template:R:ine:Schrader:1890 and 210
Template:R:xcl:Tomaschek:1890